Vì sao đôi khi bạn cần “xéo sắc” lên một chút?

Hơn nửa thập kỷ khám phá tính cách con người

Dự án bắt đầu một cách khá khiêm tốn năm 1936, khi Gordon Alport và Henry Odbert tra cứu từ điển, và chọn ra tất cả các từ có khả năng miêu tả hành vi con người. Việc này nghe thì siêu chán, nhưng lại cực kỳ quan trọng. Bởi khi đó con người chỉ dùng ngôn từ để miêu tả hành vi, nên nghiền ngẫm từ điển là cách duy nhất để hiểu đầy đủ về chúng.

Sau khi tổng hợp được khoảng 4500 từ như vậy, họ chia thành từng nhóm các từ có đặc điểm tương đồng. Chẳng hạn “nói dài”, “rườm rà” sẽ thuộc nhóm “nói nhiều”, “buồn bã” hay “nhõng nhẽo” được xếp vào nhóm “u sầu”. Và 2 nhà nghiên cứu lại mất tiếp 10 năm để hoàn thành bảng danh sách này.

Dựa trên công trình của Alport và Odbert, một chuyên gia tâm lý khác là Raymond Cattell đã công bố 16 tính cách cơ bản giúp xác định hành vi con người. Nhưng rồi giới nghiên cứu lại nhận ra nhiều đặc điểm xuất hiện hoặc biến mất theo hoàn cảnh, trong khi số còn lại thì nhất quán theo thời gian. Vậy là 11 tính cách trong số này tiếp tục bị loại dần đều.

Đến những năm 1960, giới nghiên cứu thống nhất để lại 5 tính cách: hướng ngoại (extraversion), cởi mở (openness), dễ chịu (agreeableness), tự chủ (conscientiousness) và bất ổn cảm xúc (neuroticism). Năm đặc điểm này được coi là lý giải được mọi hành vi của con người, dù phải mất thêm 20 năm nữa họ mới đủ dữ liệu để chứng minh điều đó.

Vậy là đến thập niên 90, chúng ta có Trắc nghiệm Big Five - một trong các phương pháp đo lường tính cách được công nhận rộng rãi nhất trong ngành tâm lý học. Năm tính cách này tương đối ổn định theo thời gian, có yếu tố di truyền và không thay đổi dù hoàn cảnh ra sao. Chúng quyết định một phần bản dạng, những gì bạn chọn và chất lượng cuộc sống của bạn.

Nhìn chung, người có điểm hướng ngoại cao quen biết rộng và trải nghiệm nhiều cảm xúc tích cực hơn. Người đạt điểm tự chủ cao thường cẩn thận và chu đáo, có lẽ vì vậy mà họ sống lâu hơn.

Người bất ổn cảm xúc gặp nhiều khó khăn trong xử lý cảm xúc, có xu hướng dễ mất việc, ly hôn và bị trầm cảm. Người đạt điểm cởi mở cao thường sáng tạo, có tư tưởng khai phóng, sẵn sàng chấp nhận rủi ro. Ngược lại, người điểm thấp ở hạng mục này thường bảo thủ.