Huyết áp tâm trương cao: Nguyên nhân, dấu hiệu và phòng ngừa

Huyết áp tâm trương cao làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ. Vậy khi huyết áp tâm trương tăng cao sẽ có những dấu hiệu nhận biết nào? Nguyên nhân và cách phòng ngừa ra sao?

Huyết áp tâm trương cao là bệnh gì?

Huyết áp tâm trương cao là một loại tăng huyết áp. Theo hướng dẫn của Đại học Hoa Kỳ/Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ năm 2017, huyết áp tâm trương cao được xác định khi lớn hơn 80mmHg. Tăng huyết áp tâm trương thường gặp ở nam giới trẻ tuổi, có tiền sử bệnh lý tim mạch và gia đình mắc bệnh tăng huyết áp.

Khi đo huyết áp, nếu huyết áp tâm thu bình thường (<140mmHg) và huyết áp tâm trương là 90mmHg thì được phân loại là tăng huyết áp tâm trương đơn độc (IDH). Tăng huyết áp tâm trương đơn độc có thể gặp ở những người có các yếu tố nguy cơ như: lượng đường trong máu cao, bệnh thận mạn tính, tiền sử gia đình có người bị tăng huyết áp. (1)

Nguyên nhân huyết áp tâm trương cao

Khoảng 85% trường hợp cao huyết áp không có nguyên nhân rõ ràng, được gọi là tăng huyết áp nguyên phát hay vô căn. Tăng huyết áp thứ phát có nguyên nhân được xác định, bao gồm:

1. Chứng ngưng thở khi ngủ gây ra huyết áp tâm trương cao

Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA) là một chứng rối loạn giấc ngủ mạn tính, gây ra tình trạng khó thở lặp đi lặp lại trong khi ngủ. Các nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ giữa chứng ngưng thở khi ngủ nghiêm trọng với huyết áp tâm trương cao. Hầu hết bệnh nhân tăng huyết áp đều có chứng ngưng thở khi ngủ.

2. Bệnh mạch máu thận

Tăng huyết áp do mạch máu thận là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng huyết áp thứ phát và thường dẫn đến tăng huyết áp kháng trị. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tăng huyết áp do hẹp động mạch thận là nguyên nhân cơ bản trong khoảng 75% trường hợp tăng huyết áp thứ phát.

Nguyên nhân chủ yếu là do sự thu hẹp các mạch máu ở thận, chủ yếu là thứ phát do xơ vữa động mạch. Một số nguyên nhân khác bao gồm: chứng loạn sản sợi cơ, các bệnh động mạch như Takayasu, kháng thể kháng phospholipid (APLA) hoặc hội chứng động mạch chủ giữa, sự chèn ép từ bên ngoài vào động mạch thận, bóc tách động mạch thận hoặc nhồi máu, xơ hóa bức xạ, tắc nghẽn từ mảnh ghép nội mạch động mạch chủ… (2)

3. Cường aldosterone nguyên phát

Đây là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều aldosterone, một loại hormone giúp điều hòa huyết áp. Chính sự quá tiết này khiến cơ thể mất nhiều kali và giữ lại nhiều natri, gây tăng khả năng giữ nước, lưu lượng máu và làm tăng huyết áp. Triệu chứng chính của cường aldosterone là huyết áp cao, có thể từ trung bình đến nặng.

Các yếu tố nguy cơ của tình trạng huyết áp tâm trương cao

Một số yếu tố nguy cơ nhất định gây ra huyết áp tâm trương cao, bao gồm yếu tố kiểm soát được và không kiểm soát được.

• Tuổi tác: Tăng huyết áp tâm trương thường gặp ở những người dưới 50 tuổi. Tăng huyết áp tâm trương đơn độc hiếm gặp ở người lớn tuổi.
• Yếu tố giới tính: Trong một nghiên cứu cứu lớn năm 2019 với gần 2,5 triệu người tham gia, các nhà nghiên cứu nhận thấy tỷ lệ mắc tăng huyết áp tâm trương đơn độc ở nam giới cao hơn đáng kể, ở mức 4,5% tổng dân số, so với nữ giới là 2,2%.
• Tiền sử gia đình: Trong gia đình có bố hoặc mẹ từng bị tăng huyết áp sẽ làm tăng nguy cơ tăng huyết áp tâm trương đơn độc ở con.
• Sử dụng rượu: Một số nghiên cứu cho thấy rằng, việc uống nhiều rượu góp phần làm tăng huyết áp tâm trương đơn độc. Ngoài ra, hút thuốc lá cũng được cho là làm tăng huyết áp tâm trương.
• Bệnh liên quan tim mạch: Các biến cố làm tổn thương đến cơ tim sẽ làm tăng nguy cơ mắc huyết áp tâm trương cao.
• Bệnh tiểu đường: Tiểu đường và cao huyết áp thường đi cùng nhau, có thể xảy ra cùng lúc hoặc trước sau. Ở bệnh nhân tiểu đường, đường huyết cao trong thời gian dài sẽ gây tổn thương mạch máu, khiến mạch máu bị thu hẹp và tích tụ mảng bám. Mảng bám này hình thành từ cholesterol và các chất thải trong máu. Hệ quả là mạch máu càng trở nên cứng và hẹp hơn, buộc tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu và huyết áp tăng cao.
• Béo phì: Béo phì cũng là nguyên nhân tiềm ẩn gây huyết áp tâm trương cao. Trong số những bệnh nhân thừa cân, béo phì, tỷ lệ tăng huyết áp là khoảng 50% và gia tăng khi mức độ béo phì tăng.
• Suy giáp: Huyết áp tâm trương cao gặp ở khoảng 30% bệnh nhân suy giáp. Sự co bóp và cung lượng tim giảm dẫn đến áp lực mạch bị thu hẹp. Trong bệnh suy giáp, sự giải phóng renin bị giảm khi độ nhạy cảm với muối tăng lên. Hậu quả là sự tăng tái hấp thu natri ở thận dẫn đến tăng thể tích máu.
• Bệnh thận: Ở những bệnh nhân mắc bệnh thận mạn có huyết áp tâm thu được kiểm soát, nhưng huyết áp tâm trương cao.
• Ít vận động: Lối sống ít vận động góp phần làm cứng động mạch và tích tụ mảng bám trong động mạch. Khi động mạch cứng và hẹp, tim phải làm việc nhiều hơn để lưu thông máu khắp cơ thể, lâu dần dẫn đến tình trạng tăng huyết áp.

Dấu hiệu huyết áp tâm trương cao thường gặp

Huyết áp tâm trương cao thường không đi kèm với các dấu hiệu hoặc triệu chứng cảnh báo đáng chú ý. Các triệu chứng của huyết áp rất cao, cần được cấp cứu ngay bao gồm: đau đầu, đau ngực hoặc đau lưng, hụt hơi, tê hoặc yếu tay chân, chóng mặt, giảm thị lực đột ngột, nhịp tim bất thường.

Huyết áp tâm trương cao ảnh hưởng sức khỏe ra sao?

Các nghiên cứu cho thấy huyết áp tâm trương cao cùng huyết áp tâm thu bình thường có liên quan đến việc tăng đáng kể nguy cơ mắc các biến cố tim mạch như đau tim, đột quỵ, rung nhĩ và bệnh động mạch ngoại biên. Việc tăng 20mmg tâm thu sẽ khiến tăng biến cố tim mạch lên 2 lần; tăng huyết áp tâm trương 10mmHg, biến cố tăng gấp 2 lần. Biến chứng tăng huyết áp trên các cơ quan quan trọng bao gồm:

• Tổn thương não, tai biến mạch máu não, nhồi máu não, xuất huyết não, thiếu máu não;
• Biến chứng mạch máu võng mạc gây mù;
• Tổn thương thận, tổn thương màng lọc của các tế bào thận, lâu ngày gây suy thận;
• Tăng huyết áp lâu ngày sẽ tổn thương đến lớp nội mạc của mạch vành, nguy cơ hình thành mảng xơ vữa và làm hẹp mạch vành. (3)

Huyết áp tâm trương cao được chẩn đoán như thế nào?

Huyết áp tâm trương cao được chẩn đoán qua việc đo huyết áp đúng cách bằng máy đo cơ hoặc máy đo huyết áp điện tử. Ngoài ra, máy Holter huyết áp 24h có thể được chỉ định để theo dõi chỉ số huyết áp của người bệnh ngay cả lúc nghỉ ngơi và vận động.

Các xét nghiệm khác khi được chẩn đoán huyết áp tâm trương cao có thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Để xem bạn có bị thiếu máu hay không;
• Điện tâm đồ;
• Siêu âm tim;
• Siêu âm bụng tổng quát;
• Siêu âm mạch máu;
• Xét nghiệm tìm nguyên nhân: chức năng tuyến giáp, tuyến thượng thận;…

Phương pháp điều trị huyết áp tâm trương cao

Điều chỉnh lối sống khoa học là một phần quan trọng trong điều trị huyết áp tâm trương cao, bao gồm:

• Hạn chế lượng natri nạp vào dưới 1.500mg mỗi ngày;
• Ưu tiên ăn nhiều trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt;
• Hạn chế uống rượu;
• Tránh xa thuốc lá;
• Tránh căng thẳng, stress;
• Ngủ đủ giấc;
• Vận động thường xuyên.

>> Xem thêm: 9 cách hạ huyết áp tự nhiên, an toàn, không dùng thuốc

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để điều trị huyết áp tâm trương cao tùy vào từng trường hợp bệnh nhân. Các loại thuốc giúp hạ huyết áp có thể bao gồm: thuốc ức chế men chuyển, thuốc ức chế thụ thể, thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chẹn beta.

Biện pháp phòng ngừa huyết áp tâm trương cao

Kiểm tra huyết áp thường xuyên tại nhà là cách tốt nhất để phát hiện sớm tăng huyết áp tâm trương. Cùng với đó, mỗi người nên có sự điều chỉnh phù hợp trong lối sống, sinh hoạt hằng ngày để giúp ổn định chỉ số huyết áp bình thường. Các biện pháp giúp phòng ngừa huyết áp tâm trương cao như:

1. Có chế độ ăn tốt cho tim

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, tăng cường ngũ cốc nguyên hạt;
• Chọn nguồn protein ít chất béo như cá, thịt gia cầm (bỏ da), thịt nạc, các sản phẩm từ sữa ít béo, trứng, cá;
• Uống đủ nước mỗi ngày;
• Giảm lượng muối trong khi chế biến món ăn theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ: Người lớn khỏe mạnh không dùng quá 6 gram/ngày; bệnh nhân tim mạch hoặc người có yếu tố nguy cơ không dùng quá 4 gram/ngày.
• Hạn chế những phẩm chứa chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa có nhiều trong mỡ động vật (bò, lợn), thực phẩm được chế biến sẵn, bơ thực vật.

2. Xây dựng lối sống lành mạnh

Để phòng ngừa huyết áp tâm trương cao, mỗi người nên có một lối sống lành mạnh bằng cách:

• Tập thể dục đều đặn, duy trì tập khoảng 30 phút mỗi ngày và tập ít nhất 5 buổi/tuần;
• Duy trì cân nặng ở mức hợp lý;
• Ngủ đủ giấc;
• Kiểm soát chứng lo âu mạn tính, dành thời gian để thư giãn tinh thần;
• Tránh xa rượu, bia, thuốc lá;
• Ngủ đủ giấc.

Người có huyết áp tâm trương cao cần theo dõi và thăm khám định kỳ

Huyết áp tâm trương cao làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim và mạch máu, bao gồm đau tim và đột quỵ. Do đó, người có huyết áp tâm trương cao hoặc có các yếu tố nguy cơ tăng huyết áp, bên cạnh việc điều chỉnh về lối sống và uống thuốc theo chỉ định, cần được thăm khám, theo dõi định kỳ.

Hiện nay, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đang là địa chỉ được nhiều người tin tưởng đến thăm khám và điều trị các bệnh lý về tim mạch, mạch máu và lồng ngực, đặc biệt là bệnh lý huyết áp cao.

Trung tâm quy tụ đội ngũ chuyên gia giỏi, bác sĩ với nhiều năm kinh nghiệm, tay nghề cao, hệ thống máy móc, trang thiết bị tiến tiến giúp chẩn đoán chính xác và nhanh chóng, hỗ trợ điều trị tăng huyết áp hiệu quả. Đồng thời, đội ngũ nhân viên y tế, chăm sóc khách hàng hỗ trợ tận tình, giúp người bệnh an tâm khi đến thăm khám tại bệnh viện.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ chuyên khoa tim mạch tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Tăng huyết áp tâm trương cao có thể gây tổn thương nghiêm trọng ở nhiều cơ quan mà không có dấu hiệu cảnh báo nào. Việc theo dõi huyết áp thường xuyên là rất cần thiết, giúp sớm phát hiện huyết áp bất thường, để từ đó có sự điều chỉnh phù hợp trong lối sống hoặc dùng thuốc để giúp ổn định huyết áp.