Tư duy là gì? Phẩm chất, tầm quan trọng và các loại hình tư duy

Tư duy là khái niệm được nhắc đến nhiều trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt hơn trong lĩnh vực giáo dục và trong công việc. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về ý nghĩa và vai trò của tư duy. Vậy tư duy là gì? Và tại sao nó lại có tầm quan trọng đối với chúng ta như vậy? Hãy cùng Học Viện PMS tìm hiểu trong bài viết này nhé!

1. Tư duy là gì?

Tư duy trong tâm lý học là quá trình hình thành và vận dụng những suy nghĩ, ý tưởng trong tâm trí có ý thức.

Tư duy (thinking) là hoạt động trí tuệ của con người, nó cho phép chúng ta suy luận, phân tích, đánh giá, giải quyết vấn đề và tìm hiểu thông tin mới. Tư duy là toàn bộ quá trình học tập, ghi nhớ và tổ chức suy nghĩ để hiểu thông tin tốt hơn và dễ ghi nhớ sau này.

Cụ thể, các hoạt động của tư duy sẽ được hiểu như sau:

• Suy luận: Quan sát, thu thập thông tin về các vấn đề cần giải quyết.
• Phân tích vấn đề: Chia nhỏ vấn đề thành các phần nhỏ để dễ hiểu hơn.
• Đánh giá: Đánh giá tầm quan trọng của các sự vật, hiện tượng.
• Giải quyết vấn đề: Đưa ra các giải pháp để giải quyết vấn đề.
• Ra quyết định: Lựa chọn giải pháp phù hợp nhất để hành động
• Sáng tạo: Sáng tạo những ý tưởng độc đáo, mới mẻ..
• Học hỏi: Tiếp thu những thông tin mới.
• Ghi nhớ: Lưu lại những thông tin trong trí nhớ.

Có thể nói “tư duy là sức mạnh” giúp con người làm chủ tự nhiên, xã hội và chính bản thân mình.

2. Đặc điểm của tư duy

2.1 Tính vấn đề

Khi con người đối mặt với những tình huống có vấn đề, tức là khi họ cảm thấy nhu cầu của mình chưa được đáp ứng được hoặc gặp phải trở ngại trong quá trình hoạt động thì lúc này hoạt động tư duy sẽ xuất hiện. Tư duy luôn xoay quanh một vấn đề cụ thể cần giải quyết, nếu không có vấn đề, sẽ không phải suy nghĩ.

Tuy nhiên, không phải tình huống nào “có vấn đề” nào cũng nảy sinh hoạt động tư duy. Để tạo ra hoạt động tư duy, cá nhân cần nhận thức đầy đủ về tình huống có vấn đề và biến nó thành một nhiệm vụ tư duy. Điều này yêu cầu chủ thể nhận biết được sự hiểu biết hiện tại, nhận biết điều mình chưa biết và có ý định tìm kiếm câu trả lời.

Ví dụ: Hiện nay, giá xăng tăng cao ảnh hưởng đến kinh tế và đời sống mỗi người. Vậy làm thế nào để ổn định giá xăng? Đây chính là vấn đề cần đến tư duy để giải quyết vấn đề trên.

2.2 Tính gián tiếp

Tư duy của con người sẽ không nhận thức trực tiếp mà thường là gián tiếp. Tính gián tiếp được thể hiện qua việc con người sử dụng ngôn ngữ. Nhờ ngôn ngữ, họ có thể chuyển đổi những kết quả vào nhận thức như khái niệm, công thức, quy tắc, quy luật và kinh nghiệm của mình vào quá trình tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh để hiểu được bản chất của sự vật, hiện tượng trong thế giới xung quanh.

Nhờ tính gián tiếp của tư duy, khả năng nhận thức của con người đã được mở rộng, cho phép họ đưa ra những phán đoán khoa học về các hiện tượng và sự vật trong quá khứ và tương lai.

Ví dụ: Để giải quyết vấn đề giá xăng, chúng ta phải tìm hiểu nguyên nhân tại sao giá xăng tăng? Các yếu tố ảnh hưởng và tìm ra các giải pháp khả thi để thực hiện. Từ đó mới đi đến giải pháp nào hiệu quả, phù hợp để triển khai.

2.3 Tính trừu tượng và tính khái quát

Trừu tượng là quá trình con người dùng não bộ để giữ lại những yếu tố quan trọng và loại bỏ những yếu tố không cần thiết trong hoạt động tư duy. Lúc này, khái quát là việc sử dụng tri thức hợp nhất từ nhiều đối tượng vào cùng một nhóm dựa trên các thuộc tính và đặc điểm tương đồng..

Tính trừu tượng và khái quát có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trừu tượng là nền tảng để bắt đầu quá trình khái quát; nếu thiếu trừu tượng, con người sẽ khó khăn trong việc tổ chức thông tin. Ngược lại, nếu thiếu tính khái quát, khả năng hiểu biết về các vấn đề, sự vật và hiện tượng của con người sẽ bị hạn chế.

Nhờ vào tính trừu tượng và khái quát của việc tư duy mà con người có thể giải quyết các vấn đề hiện tại và chuẩn bị cho những thử thách trong tương lai.

Ví dụ: Thay vì đi sâu vào từng nguyên nhân cụ thể làm tăng giá xăng, chúng ta trừu tượng hóa vấn đề thành mối quan hệ cung - cầu của thị trường xăng dầu.

2.4 Ngôn ngữ gắn liền với tư duy

Ngôn ngữ được hình thành bởi nhu cầu giao tiếp của con người. Ngôn ngữ là phương tiện để ghi lại kết quả của quá trình tư duy. Ngay từ ban đầu, quá trình tư duy đã liên quan mật thiết với ngôn ngữ và được thực hiện thông qua ngôn ngữ. Do đó, ngôn ngữ được xem như là bề ngoài hình thức của tư duy.

Sự ra đời của ngôn ngữ đánh dấu một bước tiến lớn trong sự phát triển của tư duy. Ngôn ngữ như một hệ thống tín hiệu thứ hai, là công cụ giao tiếp chính giữa con người và con người.

Ví dụ: Khi bạn viết một bài tin tức chia sẻ về kiến thức nấu ăn, bạn cần phải xác định rõ đối tượng mục tiêu, nội dung chính của bài viết (diễn giải: công thức mới, hương vị mới lạ,…) Sau đó sắp xếp các ý tưởng đó một cách khoa học, logic để thu hút người đọc. Ngoài ra, sử dụng ngôn ngữ miêu tả sinh động, hình ảnh sắc nét, đẹp để cuốn hút người đọc.

-> Xem ngay: Phương pháp tư duy 6 chiếc mũ: Ý nghĩa và cách ứng dụng

3. Các loại hình tư duy phổ biến

Nếu nói về tư duy có bao nhiêu loại, thì hiện có rất nhiều loại hình tư duy khác nhau trong tâm lý học. Mỗi loại sẽ có những đặc điểm và lợi ích khác nhau, dưới đây PMS sẽ trình bày 6 loại tư duy phổ biến hiện và đề cập những loại tư duy khác cho bạn tìm hiểu:

• Tư duy logic (Logical Thinking): Là quá trình suy luận dựa trên các nguyên tắc logic nhằm đưa ra những phán đoán, kết luận chính xác.
• Tư duy mở (Open-mindedness): Là khả năng tiếp thu những ý tưởng mới, những quan điểm khác và sẵn sàng thay đổi suy nghĩ của bản thân dựa trên bằng chứng và lý luận hợp lý.
• Tư duy phản biện (Critical Thinking): là quá trình phân tích và đánh giá thông tin từ nhiều góc nhìn khác nhau để làm sáng tỏ và tính chính xác của vấn đề. Tư duy phản biện cần phải rõ ràng, logic, có bằng chứng đầy đủ, đảm bảo tính khách quan và công bằng.
• Tư duy tích cực (Positive Thinking): Là cách bạn nhìn nhận những vấn đề theo hướng tích cực, lạc quan nhưng không phải ở viễn cảnh thiếu thực tế.
• Tư duy sáng tạo ̣(Creative Thinking): Là loại hình tư duy tạo ra những ý tưởng mới mẻ, độc đáo hoặc hữu ích. Hiểu đơn giản đây là khả năng khám phá từ góc nhìn mới, liên kết những ý tưởng dường như không có liên quan và đưa ra các giải pháp cho những vấn đề theo cách mới.
• Tư duy đột phá (Breakthrough Thinking): Là cách tiếp cận mới lạ và đầy sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề. Tư duy này đòi hỏi sự dũng cảm để phá vỡ những quy tắc cũ, cách nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau và tinh thần ham học hỏi điều mới, sáng tạo.

Ngoài ra, còn một số loại hình tư duy khác mà chúng tôi có khảo sát và tổng hợp lại ngay bên dưới:

• Tư duy phân tích (Analytical Thinking)
• Tư duy chiến lược (Strategic Thinking)
• Tư duy trực quan (Visual Thinking)
• Tư duy suy diễn (Deductive Thinking)
• Tư duy quy nạp (Inductive Thinking)
• Tư duy có chủ ý (Visual Thinking)
• Tư duy phát triển (Growth Mindset)
• Tư duy tập trung (Concentrated Thinking)
• Tư duy linh hoạt (Flexible Thinking)
• Tư duy hệ thống (Systems Thinking)
• Tư duy cứng nhắc (Rigid Thinking)
• Tư duy kết hợp (Combined Thinking)

-> Đọc thêm:Cách vẽ sơ đồ tư duy áp dụng vào trong công việc, học tập

4. Tầm quan trọng của tư duy

Ở mọi khía cạnh trong cuộc sống, chúng tôi nhận ra rằng, tư duy là cơ sở của mọi hoạt động, từ việc học tập và làm việc đến giao tiếp cho đến giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Dưới đây sẽ nói cho bạn biết tại sao chúng tôi lại nói nó quan trọng:

4.1 Giúp mọi người nhận thức thế giới xung quanh sâu sắc hơn

Nhờ vào tư duy, con người có thể hiểu rõ bản chất và quy luật hoạt động của thế giới bên ngoài, từ đó cho phép họ tác động vào thế giới để đáp ứng nhu cầu cá nhân. Bằng cách sử dụng tư duy đúng đắn, con người có thể phân biệt “đúng và sai”, “tốt và xấu” từ đó đưa ra các quyết định và hành động phù hợp.

4.2 Giải quyết được nhiều vấn đề trong cuộc sống

Tư duy giúp con người nhận biết vấn đề, phân tích, tìm kiếm giải pháp và thực hiện nó hiệu quả. Thường trong cuộc sống, con người luôn phải đối mặt với nhiều vấn đề từ đơn giản cho đến phức tạp. Vì thế, việc kết hợp tư duy sáng tạo và logic sẽ giúp con người tìm ra các giải pháp hiệu quả nhất cho những vấn đề này.

4.3 Là nền tảng cho sự phát triển mỗi người

Tư duy giúp con người tiếp cận những kiến thức mới, nâng cao kỹ năng và phát triển tính sáng tạo. Quá trình học hỏi và phát triển của con người sẽ không bao giờ ngừng lại, đây chính là động lực thúc đẩy con người không ngừng vươn lên, đổi mới và phát triển. Lịch sử chứng minh rằng chính những bước đột phá về tư duy đã tạo ra những cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật.

4.4 Đạt được mục tiêu

Việc vận dụng tư duy tốt sẽ giúp con người xác định được mục tiêu, xây dựng kế hoạch hành động và thực hiện một cách hiệu quả. Với mục tiêu rõ ràng và kế hoạch cụ thể, mỗi người sẽ biết mình sẽ làm gì để đạt được những mục tiêu của mình.

4.5 Giúp xây dựng xã hội văn minh

Một xã hội muốn văn minh phải dựa trên nền tảng là những công dân có tư duy phát triển, biết phản biện và sáng tạo. Đó sẽ là tiền đề để xã hội đạt được sự công bằng, nhân văn và tiến bộ.

Như vậy, có thể khẳng định rằng, tư duy là yếu tố then chốt quyết định sự phát triển của mỗi cá nhân và của toàn xã hội. Do đó, việc rèn luyện tư duy mỗi ngày rất cần thiết.

5. Tư duy cần có những phẩm chất gì?

Tư duy là quá trình phức tạp, yêu cầu nhiều phẩm chất khác nhau để thực hiện hiệu quả. Dưới đây, chúng tôi sẽ trình bày một số phẩm chất quan trọng cần có để có tư duy tốt:

• Sự logic: Tư duy phải dựa trên các quy luật logic và theo một trình tự. Vì thế, người có tư duy logic sẽ suy nghĩ mọi việc một cách rõ ràng, mạch lạc, không mâu thuẫn.
• Sự chính xác: Tư duy đúng phải dựa trên những thông tin, dữ liệu chính xác. Do đó, người có tư duy tốt luôn kiểm tra thông tin kỹ lưỡng để đưa ra kết luận.
• Sự khách quan: Thường thì tư duy sẽ bởi ảnh hưởng bởi những định kiến cá nhân. Do đó, việc tư duy cần phải nhìn nhận các vấn đề ở nhiều góc độ khác nhau để đưa ra đánh giá khách quan, chính xác.
• Sự tập trung: Trong quá trình tư duy, cần sự tập trung vào một vấn đề cụ thể nào đó và loại bỏ các yếu tố xao nhãng bên ngoài. Điều này giúp chúng ta hoàn thành công việc chính xác, hiệu quả hơn.
• Sự linh hoạt: Việc tư duy phải luôn thích nghi với những tình huống mới, nhằm thay đổi suy nghĩ và hành động khi cần thiết.
• Sự sáng tạo: Tư duy phải có khả năng sáng tạo để đưa ra những ý tưởng mới, độc đáo và có giá trị thực tế. Điều này giúp chúng ta tìm ra được nhiều giải pháp sáng tạo khác để giải quyết vấn đề.

6. Ví dụ về tư duy

• Trong kinh doanh: Giám đốc một công ty ô tô đề xuất sản xuất loại ô tô điện thân thiện môi trường, phù hợp xu thế bảo vệ môi trường ngày càng cao hiện nay. Sản phẩm mới đã “ghi điểm” với người tiêu dùng.
• Trong cuộc sống: Một ông bố nảy ra sáng kiến làm một chiếc hộp chứa đồ chơi cho con gái có phần kéo có khóa. Điều này giúp trẻ học cách giữ gìn đồ chơi gọn gàng và ngăn chặn việc làm thất lạc đồ chơi.
• Trong giải quyết vấn đề: Một nhà nghiên cứu giáo dục đề xuất phương pháp “lồng ghép” giáo dục kỹ năng sống vào các môn học thay vì dạy riêng lẻ. Điều này giúp học sinh dễ tiếp thu và vận dụng các kỹ năng hơn.

Mong rằng bài viết đã giúp bạn hiểu về định nghĩa tư duy là gì? Nên nhớ rằng, vai trò của nó là nền tảng để con người làm chủ thế giới xung quanh cũng như phát triển bản thân. Chính vì thế, mỗi chúng ta cần không ngừng rèn luyện tư duy để thích ứng xu thế phát triển của thời đại.

Ngoài ra, nếu bạn có nhu cầu muốn phát triển tư duy của chính mình trở nên tích cực hơn, bằng việc hiểu rõ nguyên lý để kiểm soát bản thân, hay khả năng điều chỉnh cảm xúc tích cực của chính bạn. Đây là những nội dung hết sức bổ ích mà chúng tôi sẽ chia sẻ tại khóa học tư duy tích cực. Nếu bạn cảm thấy hứng thú, hãy tìm hiểu và đăng ký ngay để nhận được ưu đãi từ Học viện PMS nhé!